Οι πόλεις, ως κέντρα καινοτομίας, καλούνται να ισορροπήσουν βιωσιμότητα, τουριστική ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή, προστατεύοντας την πολιτιστική τους ταυτότητα.

Η βιώσιμη αστική ανάπτυξη αποτελεί κεντρικό ζήτημα της σύγχρονης πολιτικής, καθώς οι πόλεις αντιμετωπίζουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, της ταχείας αστικοποίησης και των σύγχρονων τρόπων ζωής. Η αειφορία σε αστικές περιοχές είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς οι πόλεις είναι κέντρα καινοτομίας, παραγωγής και πολιτισμού, αλλά ταυτόχρονα αποτελούν και μεγάλες πηγές περιβαλλοντικών πιέσεων. Η αναγκαιότητα για βιώσιμες πόλεις καθίσταται ακόμα πιο επιτακτική εν μέσω αυτών των προκλήσεων. Η υιοθέτηση νέων στρατηγικών που ενσωματώνουν περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια στον αστικό σχεδιασμό είναι κρίσιμη. Η έννοια της “ολιστικής προσέγγισης” στον αστικό σχεδιασμό έχει γίνει κεντρική για την επίτευξη αυτών των στόχων, δίνοντας έμφαση στην ευρύτερη εικόνα και την αλληλεξάρτηση των διαστάσεων της ανάπτυξης.
Οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (Ατζέντα 2030), και ειδικότερα ο Στόχος 11 που επικεντρώνεται στις βιώσιμες πόλεις και κοινότητες, αποτελούν θεμελιώδη πλαίσια για την αναδιαμόρφωση του αστικού περιβάλλοντος και την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι πόλεις, όπως τονίζεται από τη Νέα Αστική Ατζέντα του 2016, αποτελούν κεντρικούς πυλώνες αυτής της διαδικασίας, καθώς συνδέουν τις τοπικές και τις διεθνείς πολιτικές και στρατηγικές ανάπτυξης. Η θεώρηση της πόλης ως πυλώνα της βιώσιμης ανάπτυξης συνεπάγεται την υιοθέτηση πολιτικών που να ισορροπούν τις ανάγκες των κατοίκων, την περιβαλλοντική υπευθυνότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη, προκειμένου να διασφαλίσουν την ευημερία για τις επόμενες γενιές. Η σύγκριση των συνεδρίων Habitat II και Habitat III αποδεικνύει τη μεταστροφή της παγκόσμιας πολιτικής, με τη μετάβαση από την επικέντρωση στη φτώχεια και τα ζητήματα του Παγκόσμιου Νότου στην αναγνώριση της κεντρικής σημασίας των πόλεων στην επίτευξη βιώσιμων λύσεων για την παγκόσμια οικολογία και ανάπτυξη. Αυτή η αλλαγή απαιτεί αναθεώρηση του αστικού σχεδιασμού, ο οποίος πρέπει να συνδυάζει τον κοινωνικό, περιβαλλοντικό και οικονομικό παράγοντα, προκειμένου να ενσωματώσει τις αρχές της ‘Ατζέντα 2030’ στην καθημερινή ζωή των πολιτών και να προάγει την αειφορία στις αστικές κοινότητες.
Παραταύτα, οι σύγχρονες πόλεις αντιμετωπίζουν προκλήσεις, όπως ο αυξανόμενος τουρισμός, που επηρεάζει σημαντικά την πολιτιστική κληρονομιά και την κοινωνική δομή, όπου η τουριστική ανάπτυξη έχει δημιουργήσει πιέσεις στην τοπική κοινωνία και στο αστικό τοπίο. Η ‘τουριστικοποίηση’, που σχετίζεται με την άνοδο του τουριστικού ρεύματος και τη χρήση βραχυχρόνιων ενοικιάσεων μέσω πλατφορμών όπως η Airbnb, έχει οδηγήσει σε αύξηση των τιμών ακινήτων, εμπορευματοποίηση δημόσιων χώρων και κοινωνική απομάκρυνση των ντόπιων κατοίκων. Αυτές οι αλλαγές απαιτούν την ανάπτυξη βιώσιμων τουριστικών στρατηγικών που θα προστατεύουν την πολιτιστική ταυτότητα των πόλεων χωρίς να θίγουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων.
Η τουριστική ανάπτυξη, αν και παρέχει σημαντικά οφέλη όπως η οικονομική άνθηση και η αναγέννηση των αστικών περιοχών, συνοδεύεται από πληθώρα προκλήσεων που ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά τη συνοχή των κοινωνικών και οικονομικών δομών. Ο τουρισμός, ιδιαίτερα σε ιστορικά κέντρα πόλεων, μπορεί να οδηγήσει στην αναμόρφωση της τοπικής επιχειρηματικότητας και της κοινωνικής διάρθρωσης, με συνέπειες συχνά αρνητικές για τις φτωχότερες ομάδες του πληθυσμού. Ο εκτοπισμός των τοπικών κατοίκων λόγω της αύξησης των τιμών ακινήτων και ενοικίων είναι μια από τις πιο άμεσες κοινωνικές συνέπειες της ‘τουριστικοποίησης’, με τις περιοχές να γίνονται προσβάσιμες κυρίως στους τουρίστες και στις πλουσιότερες ομάδες, ενώ οι ντόπιοι, ιδίως οι πιο ευάλωτοι, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα στέγασης.

Η τουριστικοποίηση ιστορικών περιοχών προκαλεί μια σειρά από σύνθετες προκλήσεις, οι οποίες επηρεάζουν σε βάθος την τοπική κοινωνία και οικονομία. Η εμπορευματοποίηση αυτών των περιοχών συχνά οδηγεί σε αλλοίωση του αυθεντικού χαρακτήρα τους, καθώς οι τοπικές παραδόσεις και κουλτούρες υποχωρούν μπροστά στην ανάγκη εξυπηρέτησης των τουριστών. Το φαινόμενο αυτό εντείνεται από την παρουσία διεθνών αλυσίδων καταστημάτων και την υπερβολική εξάρτηση της τοπικής οικονομίας από τον τουρισμό, δημιουργώντας έτσι κινδύνους για την ‘πολιτιστική μοναδικότητα’ και την τοπική ταυτότητα.
Αυτές οι αλλαγές προκαλούν σημαντικά προβλήματα, όπως την αύξηση της κυκλοφοριακής συμφόρησης, τη μείωση του δημόσιου χώρου και την αλλοίωση της εικόνας των ιστορικών κέντρων, καθιστώντας τις περιοχές λιγότερο φιλικές προς τους κατοίκους και περιορίζοντας τις δυνατότητες χρήσης του δημόσιου χώρου για τις ανάγκες των ντόπιων. Οι τουριστικές επιχειρήσεις συχνά αντικαθιστούν τις τοπικές, με συνέπεια την απομάκρυνση των μόνιμων κατοίκων και την εμπορευματοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος. Η περιοχή χάνει την αυθεντικότητά της, ενώ η αυξανόμενη πίεση στον δημόσιο χώρο εντείνει τα προβλήματα κινητικότητας και πρόσβασης.
Η τουριστικοποίηση δημιουργεί οικονομικές ευκαιρίες, αλλά παράλληλα θέτει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα της περιοχής. Οι κάτοικοι ενδέχεται να αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την περιοχή λόγω των αυξανόμενων τιμών και της έλλειψης τοπικών υπηρεσιών. Η πόλη πρέπει να βρει την κατάλληλη ισορροπία μεταξύ τουριστικής ανάπτυξης και διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς της. Οι στρατηγικές βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης είναι απαραίτητες για να εξισορροπηθούν τα οικονομικά οφέλη με την προστασία της κοινωνικής συνοχής και του πολιτιστικού αποθέματος. Αυτό απαιτεί προσεκτική διαχείριση που να διασφαλίζει ότι η περιοχή παραμένει βιώσιμη και φιλική προς τους μόνιμους κατοίκους, χωρίς να υποβαθμίζεται από την τουριστική ανάπτυξη.
Η τελευταία συνεργασία της TOPOSOPHY με το City Destinations Alliance, το Ευρωπαϊκό δίκτυο πόλεων που διαθέτουν Οργανισμούς Διαχείρισης και Προώθησης Προορισμών (DMOs), επικεντρώνεται στη σημασία της κοινωνικής βιωσιμότητας στον τουριστικό τομέα. Η έκθεση Redefining Success – How DMOs can Drive Social & Community Well-Being προτείνει στρατηγικές για την ενίσχυση της κοινωνικής ευημερίας μέσω του τουρισμού, εστιάζοντας στον ρόλο των DMOs στην επίτευξη κοινωνικών στόχων. Περιλαμβάνει οκτώ θεματικές ενότητες που εξετάζουν διάφορες επιπτώσεις και προτείνουν ένα πρακτικό πλαίσιο δράσεων για τη μέτρηση και βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας, μέσω αξιόπιστων δεικτών (KPIs).
Μία από τις κύριες θεματικές της έκθεσης είναι η ενεργή συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών στον τουριστικό σχεδιασμό και στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Η ενσωμάτωση των πολιτών στην ανάπτυξη στρατηγικών τουρισμού προάγει την διαφάνεια και ενισχύει την αποδοχή των τουριστικών πολιτικών. Παράδειγμα αυτής της στρατηγικής αποτελεί η Συμβουλευτική Επιτροπή Πολιτών Τουρισμού στο Βερολίνο, όπου οι κάτοικοι συμμετέχουν ενεργά στον καθορισμό της τουριστικής στρατηγικής της πόλης τους. Παράλληλα, το πρόγραμμα Destination Cleveland επιτρέπει στους πολίτες να εκφράσουν τις απόψεις τους σχετικά με τη διαχείριση του τουρισμού, ενισχύοντας τη συνεργασία μεταξύ των τοπικών κοινωνιών και των τουριστικών φορέων. Η έκθεση υπογραμμίζει επίσης την διασπορά των οφελών του τουρισμού σε λιγότερο επισκέψιμες περιοχές. Η τουριστική ανάπτυξη δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στα πιο δημοφιλή σημεία και αξιοθέατα, αλλά να επεκτείνεται σε περιοχές που δεν είναι τόσο γνωστές, έτσι ώστε τα οφέλη του τουρισμού να μοιράζονται πιο ισότιμα και να ενισχύεται η κοινωνική συνοχή. Με αυτόν τον τρόπο, οι περιοχές που συχνά παραμελούνται, αποκτούν και αυτές την ευκαιρία να επωφεληθούν από την τουριστική ανάπτυξη, μειώνοντας τις κοινωνικές ανισότητες.

Η στήριξη ευπαθών κοινωνικών ομάδων είναι επίσης κεντρική στην έκθεση. Στρατηγικές όπως το πρόγραμμα ‘Changing the Menu’ στο Μπέλφαστ και το Accessible Berlin διασφαλίζουν ότι όλοι οι επισκέπτες, ανεξαρτήτως αναπηρίας ή άλλων περιορισμών, έχουν πρόσβαση στους τουριστικούς προορισμούς. Αυτές οι πρωτοβουλίες προάγουν την κοινωνική δικαιοσύνη και την ισότητα, κάνοντάς τον τουρισμό πιο προσβάσιμο για όλους, ανεξαρτήτως κοινωνικής ή σωματικής κατάστασης. Ένα ακόμη σημαντικό σημείο της έκθεσης είναι η αναζωογόνηση περιοχών μέσω τοπικών πρωτοβουλιών. Το πρόγραμμα ‘1+1 Δωρεάν για τον Πολιτισμό’ στο Άμστερνταμ, για παράδειγμα, ενισχύει την κοινωνική συνοχή και την προσβασιμότητα στον πολιτισμό, επιτρέποντας στους κατοίκους να επισκέπτονται πολιτιστικούς χώρους δωρεάν και να μοιράζονται αυτήν την εμπειρία με τους φίλους ή την οικογένειά τους. Αυτή η πρωτοβουλία προάγει την κοινωνική αλληλεγγύη και προσφέρει σε όλους, ανεξαρτήτως κοινωνικής θέσης, την ευκαιρία να απολαύσουν τον πολιτιστικό πλούτο της πόλης τους. Η έκθεση τονίζει επίσης τη σημασία της κοινωνικής υπευθυνότητας για τους Οργανισμούς Διαχείρισης Προορισμών (DMOs). Οι στρατηγικές που επικεντρώνονται στην προσβασιμότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη ενσωματώνουν τις αρχές ισότητας και συμπερίληψης, όπως φαίνεται στα παραδείγματα του ‘Changing the Menu’ και του Accessible Berlin. Αυτές οι στρατηγικές διασφαλίζουν ότι οι τουριστικοί προορισμοί είναι ανοιχτοί σε όλους τους επισκέπτες, χωρίς περιορισμούς και προωθούν έναν δικαιότερο και ισότιμο τουριστικό τομέα.
Η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί επίσης κεντρικό στοιχείο στην έκθεση, η οποία υπογραμμίζει την ανάγκη για έναν τουριστικό τομέα που να προστατεύει τους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους, ενώ παράλληλα ενισχύει τις τοπικές κοινωνίες και οικονομίες. Ο βιώσιμος τουρισμός δεν περιορίζεται μόνο στην προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και της τοπικής ανάπτυξης. Αυτό απαιτεί συνεργασία μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων, των DMOs και των επιχειρήσεων για τη δημιουργία ενός τουριστικού μοντέλου που σέβεται το περιβάλλον και ενισχύει την κοινωνική ευημερία. Η ολιστική προσέγγιση του βιώσιμου τουρισμού, όπως περιγράφεται στην έκθεση, απαιτεί τη συνύπαρξη του τουρισμού με την κοινωνική ευθύνη και την προστασία των φυσικών και πολιτιστικών πόρων. Οι στρατηγικές βιώσιμου τουρισμού δεν επικεντρώνονται μόνο στην οικονομική ανάπτυξη, αλλά και στην κοινωνική ευημερία, την προσβασιμότητα και την ανάπτυξη των τοπικών κοινοτήτων. Μέσω αυτής της συνεργασίας, ο τουρισμός μπορεί να αποτελέσει έναν κινητήριο μοχλό για τη δημιουργία κοινωνικά υπεύθυνων και βιώσιμων προορισμών που σέβονται το περιβάλλον, ενισχύουν την τοπική κοινωνία και οικονομία, και προάγουν την κοινωνική συνοχή.

Η Γιώτα Μοσχοπουλίδου είναι πτυχιούχος Διοίκησης Τουριστικών Επιχειρήσεων και Απόφοιτη Μεταπτυχιακού ΔΠΜΣ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με επιστημονική κατεύθυνση “Τουρισμός και Περιφερειακή Ανάπτυξη”.Δραστηριοποιείται ως Επιστημονική Σύμβουλος Τουριστικής Ανάπτυξης, με πολυετή εμπειρία στο φάσμα του τουριστικού γίγνεσθαι και εξειδίκευση στο Τουριστικό Μάρκετινγκ και την Περιφερειακή Ανάπτυξη.Ως επιστημονική συντάκτρια του TravelDailyNews αρθρογραφεί πάνω σε θέματα Ανάπτυξης/Βιωσιμότητας/Καινοτομίας- Τεχνολογίας/Εναλλακτικών Μορφών και Πολιτισμού. Είναι υπεύθυνη για τις βιβλιοπαρουσιάσεις του επιστημονικού κλάδου του τουρισμού.
Source: traveldailynews.gr