Ο εκδημοκρατισμός του τουρισμού προτείνει ενεργό ρόλο των τοπικών κοινωνιών για πιο δίκαιη και βιώσιμη ανάπτυξη.

Ο εκδημοκρατισμός του τουρισμού αποτελεί πλέον θεμελιώδες ζήτημα για τον επαναπροσδιορισμό του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την τουριστική ανάπτυξη. Για δεκαετίες, το κυρίαρχο μοντέλο βασιζόταν σε έναν συγκεντρωτικό σχεδιασμό από κρατικούς φορείς και ισχυρές ιδιωτικές επιχειρήσεις, που αντιμετώπιζαν τους τουριστικούς προορισμούς ως «προϊόντα» προς εκμετάλλευση. Οι τοπικές κοινωνίες, αν και ήταν οι πρώτες που υφίσταντο τις συνέπειες της τουριστικής δραστηριότητας, θετικές ή αρνητικές, παρέμεναν στο περιθώριο, χωρίς ουσιαστικό ρόλο στις αποφάσεις. Το αποτέλεσμα ήταν η άνιση κατανομή των ωφελημάτων, η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η αλλοίωση της πολιτισμικής ταυτότητας πολλών περιοχών. Στη σύγχρονη εποχή, όμως, οι προκλήσεις της κλιματικής κρίσης, της κοινωνικής ανισότητας και της πολιτισμικής απορρύθμισης επιβάλλουν μια νέα θεώρηση. Ο εκδημοκρατισμός του τουρισμού δεν είναι απλώς μια θεωρητική προσέγγιση αλλά ένα ουσιαστικό αίτημα που εστιάζει στη δίκαιη κατανομή των ωφελημάτων, τη συμμετοχή των κατοίκων στον σχεδιασμό και την εφαρμογή της τουριστικής πολιτικής, και στην ενίσχυση της τοπικής αυτονομίας. Δεν πρόκειται για ένα αντίπαλο δέος του βιώσιμου τουρισμού, αλλά για τη συμπληρωματική του διάσταση. Εάν η βιωσιμότητα αφορά την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των πόρων, ο εκδημοκρατισμός αφορά το ποιος έχει λόγο, ποιος απολαμβάνει τα οφέλη και ποιος αναλαμβάνει την ευθύνη των αποφάσεων.
Σε πολλές περιοχές του κόσμου, όπου οι τοπικές κοινότητες είχαν τη δυνατότητα να οργανωθούν συλλογικά και να αναλάβουν τον έλεγχο της τουριστικής ανάπτυξης, τα αποτελέσματα υπήρξαν εντυπωσιακά. Εκεί όπου εφαρμόστηκαν μοντέλα συμμετοχικής διακυβέρνησης, παρατηρήθηκε ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, ενδυνάμωση των τοπικών ταυτοτήτων και σημαντική μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων. Οι κάτοικοι σχεδίασαν τον τουρισμό με βάση τις δικές τους ανάγκες και αξίες, αναγνωρίζοντας πως η μακροπρόθεσμη ευημερία δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσα από ανεξέλεγκτη ανάπτυξη, αλλά μέσα από προσεκτική διαχείριση και συλλογικές αποφάσεις. Ο τουρισμός έγινε εργαλείο ενδυνάμωσης, όχι εξάρτησης. Τα έσοδα έμειναν στον τόπο, η τοπική οικονομία έγινε πιο ανθεκτική, και η ποιότητα ζωής βελτιώθηκε.
Στην Ελλάδα, η κατάσταση παραμένει αντιφατική. Ενώ σε επίπεδο πολιτικής έχουν διατυπωθεί προθέσεις για ενίσχυση της βιωσιμότητας και της τοπικής συμμετοχής, η εφαρμογή αυτών των αρχών είναι ακόμα αποσπασματική. Ο σχεδιασμός παραμένει συγκεντρωτικός, οι τοπικές κοινωνίες συχνά δεν συμμετέχουν σε κρίσιμες φάσεις λήψης αποφάσεων, και η τουριστική ανάπτυξη επηρεάζεται κυρίως από τα συμφέροντα μεγάλων οικονομικών παραγόντων. Παράλληλα, απουσιάζει ένα θεσμικό πλαίσιο που να ευνοεί τη συλλογική οργάνωση και να υποστηρίζει τις κοινωνικές και συνεταιριστικές επιχειρήσεις στον τομέα του τουρισμού. Οι δήμοι, σε πολλές περιπτώσεις, περιορίζονται σε ρόλο διαμεσολαβητή αντί να είναι πυλώνες συμμετοχικής στρατηγικής.
Ωστόσο, υπάρχουν παραδείγματα που δείχνουν ότι η αλλαγή είναι δυνατή. Τοπικοί συνεταιρισμοί που δραστηριοποιούνται στον αγροτουρισμό, πολιτιστικές διαδρομές που σχεδιάζονται από συλλογικότητες, αλλά και μορφές ήπιου τουρισμού που αξιοποιούν το τοπικό ανθρώπινο κεφάλαιο και την παράδοση, αποδεικνύουν πως οι πολίτες μπορούν να συνδιαμορφώσουν την τουριστική τους ταυτότητα. Το ζητούμενο είναι αυτές οι προσπάθειες να μην αντιμετωπίζονται ως ευκαιριακές ή εναλλακτικές, αλλά ως πρότυπα που πρέπει να ενταχθούν σε ένα ευρύτερο στρατηγικό και θεσμικό πλαίσιο. Η απουσία της χώρας από διεθνή δίκτυα που προωθούν τη συμμετοχικότητα, την αειφορία και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, αναδεικνύει την ανάγκη για επανεκκίνηση. Η ενσωμάτωση του εκδημοκρατισμού στην τουριστική πολιτική δεν απαιτεί μόνο αλλαγή νοοτροπίας αλλά και δομική αναδιάρθρωση: μεταβίβαση αρμοδιοτήτων σε τοπικό επίπεδο, ενίσχυση των συμμετοχικών θεσμών, χρηματοδοτικά εργαλεία για τοπικές πρωτοβουλίες, και πολιτική δέσμευση για διαφάνεια και ισοτιμία.
Ο τουρισμός δεν μπορεί να συνεχίσει να αναπτύσσεται ερήμην αυτών που κατοικούν στους τόπους που τον φιλοξενούν. Οι τοπικές κοινωνίες δεν είναι σκηνικό — είναι φορείς μνήμης, ταυτότητας και δημιουργικότητας. Όταν έχουν φωνή, λόγο και έλεγχο, ο τουρισμός αποκτά νόημα και προοπτική. Ο εκδημοκρατισμός του τουρισμού δεν είναι ιδεολογική πολυτέλεια, είναι στρατηγική αναγκαιότητα για ένα δίκαιο, βιώσιμο και ανθεκτικό μέλλον.

Η Γιώτα Μοσχοπουλίδου είναι πτυχιούχος Διοίκησης Τουριστικών Επιχειρήσεων και Απόφοιτη Μεταπτυχιακού ΔΠΜΣ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με επιστημονική κατεύθυνση “Τουρισμός και Περιφερειακή Ανάπτυξη”.Δραστηριοποιείται ως Επιστημονική Σύμβουλος Τουριστικής Ανάπτυξης, με πολυετή εμπειρία στο φάσμα του τουριστικού γίγνεσθαι και εξειδίκευση στο Τουριστικό Μάρκετινγκ και την Περιφερειακή Ανάπτυξη.Ως επιστημονική συντάκτρια του TravelDailyNews αρθρογραφεί πάνω σε θέματα Ανάπτυξης/Βιωσιμότητας/Καινοτομίας- Τεχνολογίας/Εναλλακτικών Μορφών και Πολιτισμού. Είναι υπεύθυνη για τις βιβλιοπαρουσιάσεις του επιστημονικού κλάδου του τουρισμού.
Source: traveldailynews.gr